Toespraak Arnold Weggeman bij de installatie van burgemeester Oskam

Geachte burgemeester, beste Peter,

Graag zou ik je als plaatsvervangend voorzitter van onze gemeenteraad en tevens als ex-voorzitter van de vertrouwenscommissie van harte welkom willen heten als burgemeester in Capelle aan den IJssel. We zijn blij dat onze inspanningen als vertrouwenscommissie naar een opvolger van Frank Koen hebben geresulteerd in jouw benoeming. Vandaar is deze avond voor ons als gemeenteraad een feestelijke avond.

Belangrijke dag

Peter, 4 januari is een belangrijke dag in sport en politiek. Dat moet jou toch aanspreken. In de sport is het een belangrijke datum, omdat op 4 januari 1997, vandaag precies 19 jaar geleden de 15^e en tot nu toe laatste Elfstedentocht werd gereden. Na temperaturen van de afgelopen dagen en de ook in het noorden van het land tegenvallende winter, vraag ik me af of we in Nederland nog ooit een Elfstedentocht zullen meemaken. Maar ook in de politiek is 4 januari een historische datum, omdat op 4 januari 1960 (N.B. de dag voordat je geboren werd) het Verdrag tot oprichting van de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) werd getekend in Stockholm, een samenwerkingsverband tussen Liechtenstein, Noorwegen, IJsland en Zwitserland als tegenhanger van de Europese Unie. Gelet op de ontwikkelingen van het afgelopen jaar is het niet denkbeeldig dat de samenwerking binnen de EU zich de komende jaren meer gaat bewegen in de richting van een vrijhandelsassociatie in plaats van een nauwere politieke samenwerking.

Ambt in de meest bij de burger betrokken bestuurslaag

Aan deze indrukwekkende gebeurtenissen die op 4 januari hebben plaatsgevonden, is vandaag jouw installatie als burgemeester van Capelle toegevoegd. Je verwisselt vandaag het lidmaatschap van de meest omvattende bestuurslaag van onze democratische rechtsstaat (niet de hoogste: want er is geen hiërarchie van bestuurslagen), voor het ambt van burgemeester in de meest bij de burger betrokken bestuurslaag. Na 1202 dagen verwissel je je werkervaringsplek in de Tweede Kamer – zoals Sheila Sitalsing columnist van de Volkskrant dat noemde – voor het prachtige ambt van burgervader in onze Parkstad naast Economische Motor (zoals jouw voorganger Frank Koen onze gemeente heeft gedoopt). Als gemeenteraad van Capelle aan den IJssel juichen wij deze stap toe. Unaniem hebben we op 23 november jl. besloten je bij de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan te bevelen als onze nieuwe burgemeester.

De ministerraad heeft op voorstel van minister Plasterk besloten die aanbeveling over te nemen en je voor te dragen voor benoeming. En, zoals we zojuist hebben gehoord, heeft het Onze Majesteit behaagd je als onze burgemeester te benoemen. Dat doet ons genoegen. Toen we begin juli vorig jaar als gemeenteraad, in aanwezigheid van de commissaris van de Koning, het functieprofiel vaststelden durfden we nog niet hopen op deze uitkomst. Althans niet op deze termijn, zodat het afscheid van Frank Koen en jouw installatie zo naadloos op elkaar aansluiten.

Die zorg werd allereerst ingegeven door het feit dat in het functieprofiel zoveel van een nieuwe burgemeester wordt gevraagd dat je je na lezing daarvan in gemoede afvraagt of er wel een normaal, weldenkend mens is dat aan dat profiel kan voldoen. Als je dat soort profielen leest, wordt er bijna altijd gevraagd naar het spreekwoordelijke schaap met vijf poten, waarmee je geen stap vooruit komt.

Burgemeester in Capelle

Daar komt dan voor Capelle nog bij dat we in de profielschetsvergadering, in het gesprek met de Commissaris van de Koning, hebben geconstateerd dat Capelle geen doorsnee-gemeente is. Hoewel we een verbinder vragen, vertonen we – om het maar even in aardappelsoorten uit te drukken – soms meer gelijkenis met een eigenheimer dan een bintje. Eerlijk is eerlijk, in politiek opzicht hebben we onze bijzonderheden en dat vraagt om een burgemeester die daar behoedzaam en behendig mee om kan gaan.

Een derde reden voor enige twijfel over een goede afloop van de burgemeestersselectie is dat op dit moment de vraag naar burgemeesters – zeker ook in Zuid-Holland – nogal groot is, en het aanbod van goede bestuurders schaarser lijkt te worden. Dat is overigens niet verwonderlijk als we bedenken dat de positie van burgemeester de afgelopen jaren van karakter is veranderd. Op het terrein van de openbare orde en veiligheid heeft hij als zelfstandig bestuursorgaan een kernfunctie. Die bevoegdheid kan hij niet aan andere overdragen. In de afgelopen decennia zijn de bestuursrechtelijke bevoegdheden van de burgemeester om de openbare orde te handhaven toegenomen. Hij moet soms een manifestatie, een evenement of een voetbalwedstrijd verbieden, kan noodverordeningen of noodbevelen uitvaardigen en besluiten tot preventief fouilleren, het sluiten van een horeca-inrichting of een drugspand en tijdelijk huisverbod opleggen bij huiselijk geweld. Tegenover deze ‘strenge kant’ van de burgemeester staat de ‘zachte kant’ om als burgervader burgers in moeilijke situaties troostend en bemoedigend toe te spreken.

Burgemeesters-paradox

Steeds vaker blijkt de burgemeester persoonlijk betrokken te worden bij allerlei gemeentelijke crises en mini-crises. In een vorige maand gepubliceerd onderzoek naar de lessen uit dergelijke crises in 2014 constateert ons oud-collega-gemeenteraadslid Menno van Duin dat er een ‘burgemeesters-paradox’ is ontstaan. Enerzijds nemen de verwachtingen ten aanzien van burgemeesters toe en wordt van hen op allerlei terreinen, ook die niet direct onder hun verantwoordelijkheid vallen, een daadkrachtig optreden verwacht. Anderzijds krijgen deze bestuurders steeds vaker kritiek te verduren, vooral over situaties waarin een burgemeester niet aan de verwachtingen kan voldoen. Grotere zichtbaarheid leidt volgens zijn analyse tot grotere kwetsbaarheid. Interessant is ook dat hij erop wijst dat met de drie recent doorgevoerde decentralisaties is te verwachten dat de burgemeester bij bijvoorbeeld een gezinsdrama zich niet langer achter de rol van betrokken burgervader kan verschuilen. Al snel zal hij ook de vraag voorgelegd krijgen: “en wat deed de gemeente hieraan?” Dit zal de geconstateerde paradox de komende jaren mogelijk nog klemmender maken.

Betrokken bij Capelle

Peter, we hopen in jou de persoon te hebben gevonden, die gelet op zijn kennis en ervaring, hiermee op een goede manier zal kunnen omgaan. In ons functieprofiel stond een verbinder centraal. Je hebt de vertrouwenscommissie kunnen overtuigen van de kwaliteiten die je op dat punt in huis hebt. Je hebt een gemakkelijke manier van communiceren, je bent zeer direct, gaat graag in discussie en bent ook zeer geïnteresseerd in wat mensen beweegt. Een prachtige mix van eigenschappen om groepen mensen en individuen met elkaar te verbinden.

Daar komt bij dat je vanuit eerdere functies en vanuit het gezinsverband – een dochter die in de Capelse jeugdraad heeft gezeten, affiniteit hebt met Capelle. Verder heb je  in 2012 ter oriëntatie op het burgemeesterschap stage gelopen bij het college van burgemeester en wethouders van Capelle. Dan kun je iemand – met al die connecties en ambities – toch niet verwijten dat hij niet het zitvlees heeft om vier jaar in de Tweede Kamer te zitten. Dan moeten ze maar een meer uitdagende invulling geven aan het lidmaatschap van de Tweede Kamer, toch?

Ja en dat je dan als zij-instromer – zoals dat in mooi Haags jargon wordt genoemd – zonder ervaring in de gemeentelijke bestuurslaag binnenkomt, dat nemen wij voor lief. Want er staat een ruime dosis ervaring in andere functies tegenover, zoals coördinerend vice-president bij de rechtbanken Arnhem en Amsterdam, coördinerend jeugdofficier van justitie en niet te vergeten het voorzitterschap bij één van de districten van de KNVB. Juist die gecombineerde ervaring van politiek en sport zullen je van pas komen bij het voorzitterschap van de gemeenteraad. Raadsleden hebben namelijk de onbedwingelijke neiging zich met alles te willen bemoeien. Je zult dan regelmatig het speelveld moeten afbakenen waarbinnen de beslissingen moeten worden genomen en affluiten wanneer we onze bevoegdheid te buiten dreigen te gaan. Ook als jurist weet je immers dat elk onbevoegd genomen besluit voor de rechterlijke bijl gaat.

Uitdagingen

Uit de vorige week woensdag door het Sociaal en Cultureel Planbureau gepubliceerde ‘Burgerperspectieven’ blijkt overigens dat er nog een paar mooie uitdagingen op je pad liggen. De politiek wordt volgens het SCP vaker in negatieve zin in verband gebracht met ontwikkelingen in ons land. Als mensen toelichten waarom het de goede of verkeerde kant op gaat met Nederland wordt daarbij een negatieve rol toegedicht aan de politiek. Het hoofdstuk heeft dan ook de titel “Het is vaak de schuld van de politiek”. De klassieke klachten zijn dat de politiek niet luistert naar burgers, dat er gebrek is aan daadkracht en een langtermijnvisie ontbreekt. Persoonlijk denk ik dat we op dit punt in Capelle de afgelopen jaren zeker belangrijke stappen hebben gezet, zowel wat betreft het omgaan met burgers als het formuleren van langetermijnvisies, maar we moeten dergelijke signalen van burgers zeker serieus nemen. Een nieuwe zorg die wordt geformuleerd is dat de omgangsvormen van politici verruwen. Van belang is dat we als gemeenteraad en college hiertegen waken en ook als burgemeester heb je op hierin een belangrijke rol.

Als burgemeester krijg je ook zeker te maken met de decentralisaties. Eind vorige week verschenen daarover nog enkele berichten in de media. Vlak voor het einde van het jaar liet de VNG weten dat gemeenten nog niet echt toegekomen zijn aan het hervormen van de zorg. Dus dat moet nog komen. Tegelijk heeft een aantal hoogleraren laten weten dat verschillen in de zorg tussen gemeenten in strijd zijn met het recht. Dat zijn wel uiterst interessante constateringen met duidelijk financiële gevolgen. Als alle gemeenten uiteindelijk toch dezelfde zorg moeten leveren, zou dit toch beter op rijksniveau kunnen worden georganiseerd en is de hele decentralisatieoperatie voor niets geweest? Of wordt het alsnog een bezuinigingsoperatie, waar gemeenten uiteindelijk de dupe van worden? Van hoogleraren staatsrecht mag je toch verwachten dat zij vasthouden aan het uitgangspunt dat decentralisatie eigen beleidsruimte voor de gemeenten vergt.

Ook de Raad voor het openbaar bestuur heeft vorige maand een rapport gepresenteerd met de titel “Wisselwerking”, waarin een betere wisselwerking tussen gemeenteraden en bovengemeentelijke samenwerkingsverbanden wordt aanbevolen. Gelukkig komt de ROB tot de conclusie dat het zelfbewustzijn bij gemeenteraden over dit onderwerp groeit. Ook is de ROB voorzichtig optimistisch over de grotere betrokkenheid van gemeenteraden bij regionale samenwerking, zodat op termijn de democratische legitimiteit van samenwerking tot wasdom komt. Wel adviseert de Raad de gemeenteraden zich te concentreren op het vertalen van vragen en problemen van de samenleving in bestuurlijke oplossingen. Ook zou daarbij de aandacht van de gemeenteraden kunnen worden verdeeld door één van de deelnemende gemeenteraden een soort rapporteursrol aan de andere gemeenteraden toe te kennen. Misschien is het een optie Peter om over dit soort suggesties nog eens van gedachten te wisselen?

Boeiende taak

Peter, ik ben ervan overtuigd dat je hier in Capelle een boeiende taak wacht. Als burgemeester mag je leidinggeven aan het politiek-bestuurlijke proces om deze uitdagingen adequaat aan te gaan en deze vraagstukken tot een goede oplossing te brengen. Geheel in de geest van onze Koning, die je in deze functie benoemde, zou ik hieraan willen toevoegen dat je je daarin gesteund mag weten door het besef dat velen je wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor je bidden.

Namens de raad wens ik je veel werkplezier toe in Capelle aan den IJssel. Wij hopen dat jij en je gezin snel kunnen inburgeren in onze gemeente, nadat jullie een woning hebben gevonden.